El Salvador, decennialang verstrikt in een vicieuze cirkel van armoede, onveiligheid en emigratie, ondergaat momenteel een historische transformatie. In maart 2022 startte de president Nayib Bukele een ongekende strijd tegen het bendegeweld. Daardoor beleeft het kleine land, met slechts 6,5 miljoen inwoners, nu de meest vreedzame veiligheidssituatie uit zijn recente geschiedenis. Voor de bevolking, en vooral voor de jongeren van El Salvador, zorgt dit voor nieuwe perspectieven. Toch brengt het ook heel wat paradoxen met zich mee.
Hallucinante cijfers
Het aantal moorden in El Salvador is de laatste drie jaar enorm gedaald. 1% van de bevolking bevindt zich achter de tralies en in recordtijd werd de grootste gevangenis van het continent – met plek voor wel 40.000 mensen – gebouwd. Met zijn willekeurige arrestaties, soms voor een eenvoudige tatoeage, opsluitingen zonder proces en heel wat onrechtmatige aanklachten, wordt het beleid van de jonge president Bukele beschuldigd voor het schenden van de mensenrechten. Maar het heeft ook het dagelijkse leven van de Salvadoranen radicaal veranderd.
Kinderen voetballen op straat, vrouwen wandelen gezellig door de parken en bewoners kunnen opnieuw hun gang gaan. In San Salvador is de rust wedergekeerd. “De activiteiten van de bendes zijn ingestort”, zegt Kelvin Garcia, coördinator van het plannings- en ontwikkelingsbureau van VIA Don Bosco in El Salvador. “En het is duidelijk dat het leven kalmer geworden is.”
Een groot deel van de bevolking keurt het beleid van president Bukele dan ook goed. De mensen zien er geen probleem in dat hij zich opnieuw kandidaat stelt voor een tweede termijn, ondanks dat rechtsreeks ingaat tegen de grondwet van het land. Maar de nieuwe rust brengt ook onverwachte gevolgen met zich mee, vooral op economisch gebied.
Het einde van de bendes, het einde van een systeem
“65% van de mensen is werkloos en meer dan een derde van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Deze rampzalige omstandigheden hebben geleid tot massale emigratie naar de Verenigde Staten. In veel gezinnen is een van de twee ouders vertrokken en het geld dat hij of zij terugstuurt, is vaak de enige bron van inkomsten. Als gevolg daarvan voelen jongeren zich moreel verplicht om mee het gezin te onderhouden. Het is iets cultureels.”
Tot nu toe boden bendes deze jongeren een gemakkelijke ‘uitlaatklep’ aan, die ze vaak aanlokkelijker vonden dan naar school gaan. Maar nu dat de schaduweconomie is ingestort, wordt het onderwijs weer een aantrekkelijke optie. “We zien dat het aantal inschrijvingen voor onze beroepscentra aanmerkelijk is toegenomen”, vervolgt Kelvin Garcia. “Dit is een sterke aanwijzing dat de onzichtbare grenzen die de bendes vroeger afbakenden, verdwenen zijn.”
In El Salvador financiert VIA Don Bosco programma’s in vier beroepsopleidingscentra voor iets meer dan 5.000 studenten. 80% van de afgestudeerden van deze centra vindt een baan aan het einde van hun opleiding. Maar de teruggekeerde veiligheid lost toch niet alle problemen voor de jongeren op.
“Je moet niet vergeten dat door de emigratie veel kinderen in eenoudergezinnen leven, vaak zonder vaderfiguur. Voor veel van hen fungeerden de bendes als surrogaatouder, of in ieder geval als emotionele steun. Ook al was het destructief, het samenhorigheidsgevoel dat de bendes hen gaven bestaat vandaag niet meer.”
Angst, depressieve symptomen, emotionele onzekerheid, … Hoewel de ‘Bukele-revolutie’ rust heeft gebracht in de straten, is dat verre van het geval in de hoofden van jonge Salvadoranen.
Het Salvadoraanse Instituut voor Beroepsopleiding sluit: VIA Don Bosco’s partnerscholen zijn dringend op zoek naar fondsen
In een Facebookbericht van 6 december kondigde Insaforp – het Salvadoraanse Instituut voor Beroepsopleiding – aan dat het na 30 jaar zijn activiteiten zou stopzetten. Het nieuws sloeg in als een bom: deze onbegrijpelijke beslissing brengt de toekomst van de hele beroepsonderwijssector van het land in gevaar.
De financiering van VIA Don Bosco in El Salvador is gericht op het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs. Dit gebeurt bijvoorbeeld door nieuwe opleidingen op te zetten, gekoppeld aan de lokale arbeidsmarkt. Maar ook door leraren bij te scholen, jongeren psychologische ondersteuning aan te bieden en hen op socio-professioneel vlak te begeleiden. “Insaforp daarentegen betaalde de salarissen van de leraren in alle technische en beroepsopleidingen van het land, en dus ook in onze partnerscholen,” legt Kelvin Garcia uit, duidelijk aangedaan. “Het besluit van de regering is een verpletterende klap, een echte catastrofe.”
Om de continuïteit van onze opleidingen te waarborgen, moesten er maatregelen genomen worden. “We hebben een aantal van onze programma’s omgezet in digitale vorm, zodat ze voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk blijven. Maar dat is natuurlijk niet ideaal. We moeten dringend financiering vinden, ook omdat de positie van de overheid erg onduidelijk blijft.”
De regering rechtvaardigde zijn beslissing door uit te leggen dat Insaforp niet helemaal zou verdwijnen, maar eerder zou worden ‘vernieuwd’ met een aanzienlijk verlaagd budget. “We hebben het over een verlaging van 60 naar 12 miljoen dollar per jaar om alle beroepsopleidingen in het land te financieren. Dat besluit brengt onze opleidingscentra in gevaar, en dat nét op een moment dat veel jongeren weer naar school willen.” Het is een van de vele paradoxen die zich opstapelen in het land.